Vrijheid of het ontplooiïngsdenken is de grootste religie van de eenentwintigste eeuw. Van welke godsdienst of politieke stroming je ook bent, iedereen heeft er een enorme tik van meegekregen. De maatschappelijke scheidslijn wordt regelmatig getrokken tussen zij die de ontplooiing van het individu als het ultieme levensdoel zien – en de rest. Hoewel vrijheid geweldige kansen biedt, heeft de bijna religieuze beleving ervan ook een keerzijde.
Veel mensen zien zichzelf graag als vrije mensen. Mensen met een eigen bedrijf zijn dan vrije geesten die vanuit de eigen sterke wil en verbeeldingskracht tot grootse prestaties zijn gekomen. Mensen met een mening en een oordeel staan pal voor wat wel en niet in dit land zou mogen en moeten. Denken in vrijheid is dan een aantrekkelijk perspectief waarin realiteit en intelligentie het winnen van de beknelling en onnozelheid van de morele of ideologische gemeenschappelijke druk. In tijden van welvaart en vrede is er een ontegenzeggelijke neiging om succes te wijten aan eigen verdienste, strategie en handelwijze.
De relativiteit en tragiek van de werkelijkheid staan echter zoals in vrijwel elke religie ver af van de dogmatische belijdenis van de vrijheid. Paradoxaal genoeg zijn vrije mensen niet altijd gelukkige mensen. Angst, boosheid, verdriet, maar vooral het onvermogen om in je solisme de persoonlijke wereld naar eigen inzicht vorm te geven beteugelen de vrolijkheid over vrij zijn. Gebrek aan inzicht in of antwoord op de vraag waarom het leven haar eigen loop heeft en wie verantwoordelijk is voor ongeluk kan zich als een troosteloos wolkendek uitspreiden over het nadenken over het vormgeven aan je eigen vrijheid.
Ondanks dat juist vrijheid je de ruimte geeft, is het niet vanzelfsprekend om vanuit die beleden vrijheid na te denken over de vraag waar het om draait, om aandacht te besteden aan zingeving en identiteit. Voorbij de waan van de dag, voorbij de emotie van het moment. Vrijheid faciliteert als vanzelf de neiging om je niet druk te maken over dat wat zich buiten je persoonlijke beleving bevindt, het stimuleert de gedachte dat alles wel mogelijk is als je maar je best doet en dat je in vrijheid je eigen normen kan bepalen.
Iemand op de man af vragen naar persoonlijke zingeving en identiteit is niet populair, het roept onherroepelijk het gevoel op dat een ander niet in dat domein thuishoort. Het thema is wel populair, maar op afstand en zonder verplichting. De eindeloze stroom tijdschriften, boeken, cursussen en apps die je stimuleren om jezelf te ontplooien vertonen allemaal dezelfde vrijblijvendheid om wel of niet met identiteitsvragen bezig te zijn. Aan een antwoord beginnen is moeilijker dan het laten liggen voor later.
In de dalen van het leven worden zingevingsvragen groter. Vasthouden aan het ontplooiïngsdenken komt onder druk te staan. Tijd vrijmaken om na te denken over je plaats in het universum, de toekomst en de geschiedenis van je leven en het bewandelen van het pad van je bestaan brengt je dichter bij het kennen van je identiteit. Het inspireert, geeft houvast en laat je dichter bij anderen staan. Angstvallig wegblijven bij die vragen bespaart je vandaag wat je morgen dubbel moet investeren.
Ton Modderman