Op een warme vrijdagochtend in een hotel in Amsterdam ontmoet ik een kleine dertig Braziliaanse bedrijfsopvolgers. Anton en ik gaan op verzoek van hun bank met hen in gesprek over ondernemerschap in de agrarische sector. In de maanden voorafgaand aan de ontmoeting heb ik uitgebreid contact gehad met de mensen van de organiserende bank. Het ging vooral over wat we gaan doen, wat ze verwachten, hoe we alles willen uitvoeren en of we de vertaalslag van het Nederlands naar het Portugees kunnen maken. Ondanks al dat uitwisselen van ideeën en gegevens is het op die ochtend toch nog een verrassing wie we zullen ontmoeten. In de tram naar het hotel loop ik de thema’s die ik wil behandelen bijlangs, in gedachten repeteer ik de instructies voor de oefeningen die we gaan doen.
Belangrijke en grote klanten van de bank zijn het, dat weet ik. Enorme bedrijven, van een schaal en complexiteit die we in de Nederlandse landbouw amper kennen. Tegelijkertijd komen ze niet zomaar naar Nederland: technologisch en procesmatig denken ze nog veel te kunnen leren van de Nederlandse bedrijven en wetenschappelijk instellingen.
In het hotel ontmoeten we de staf van de bank en de charmante vertaalster. Dan gaan we los en direct is het raak. Eén van de aanwezige jonge ondernemers vertelt dat de groep de dag ervoor een bedrijf heeft bezocht waar inmiddels de negende generatie aan het boeren is. Negen generaties ontwikkeling en ondernemerschap, dat kennen ze niet in Brazilië. Dat vormt, dat kneedt, dat laat sporen achter in alle details. In negen generaties zijn patronen ontstaan en is kennis ontwikkeld. Veel is bijgeleerd en meer is afgeleerd. Ondernemerschap is na negen generaties zelfstandigheid geen leeg begrip meer.
De Brazilianen zijn zichtbaar onder de indruk van wat ze hebben gezien en gehoord op dat bedrijf. Wij vertellen in het licht van hun ervaring wat ondernemerschap volgens onze inzichten in Nederland en daarbuiten inhoudt. We laten zien dat door structurele ontwikkeling en technische vooruitgang ook weer nieuwe problemen op persoonlijk vlak en op samenwerkingsniveau ontstaan. Ondernemerschap is een strijd die continu aanpassing en vernieuwing vraagt. In Nederland en in Brazilië. Naarmate wij meer met de groep bespreken merken we dat ze ten diepste voor dezelfde uitdaging staan als de Nederlandse jongens en meiden die in het familiebedrijf verder willen. Tussen alle verschillen en culturele diversiteit staan dezelfde vragen overeind: Ben ik geschikt als ondernemer? Hoe ga ik om met de overeenkomsten en de verschillen tussen mij en mijn familie? Wil ik de plek innemen die van jongs af aan voor mij is vrijgehouden?
Nadenken over die vragen vraagt structuur, kennis en een objectieve blik.
Dat is wat we doen. Wij delen kennis. Wij pellen af wat niet ter zake doet. Wij ontbloten de kern en laten iedereen daar zelf gedachten over vormen. We bieden houvast als dat gevraagd wordt, maar grijpen niet ongevraagd in. Wij willen de spiegel zijn die een ieder zichzelf voor zou moeten houden. Wij zijn de buitenstaander die vanuit expertise vertelt wat hij ziet, maar daarin aansluit bij de belevingswereld van degene tegenover hem.
Adviseren beperkt zich voor ons inmiddels niet meer tot Nederland. De wereld verandert en wij willen daarin meegaan. Grensoverstijgend adviseren betekent een kans om onszelf een spiegel voor te houden. In de blijvende contacten met Nederlandse boeren willen we die ervaringen inzetten zodat zij hun koppositie op de wereldmarkt kunnen vasthouden.
Ton Modderman