Het werkt gemakkelijk en snel. We hoeven er weinig mentale vermogens aan te besteden en toch kunnen we direct een inschatting maken van de ander. Slim, vriendelijk, rijk, arrogant, de hokjes zijn gemakkelijk toegankelijk voor ons brein en de desbetreffende persoon wordt consequent in zijn of haar vakje gezet. Of is het toch niet zo eenvoudig?
Het is een mechanisme waar wij als mensheid al jarenlang succesvol gebruik van maken: hokjesdenken. Het geeft ons de mogelijkheid om razendsnel een beoordeling over een persoon te maken door diegene bij een – in onze ogen – bijbehorende categorie onder te brengen. Voordeel hiervan is dat we weinig energie kwijt zijn aan het ontdekken van wie iemand precies is, en dat we ons sneller kunnen richten op andere aspecten van het contact. We kunnen snel een inschatting maken of we toenadering tot de ander willen zoeken of toch maar liever niet.
Nadeel is echter dat mensen doorgaans niet zonder meer in één hokje te vatten zijn; er zijn altijd meerdere kanten aan de persoonlijkheid, meerdere lagen en eigenschappen die in meer of mindere mate op de voorgrond staan. Door desondanks toch zo’n snelle inschatting te maken ontstaat het gevaar dat we iemand tekort doen; door slechts te focussen op één aspect van zijn of haar karakter worden andere kanten onderbelicht. Wanneer er bijvoorbeeld altijd de nadruk wordt gelegd op het fantastische rekenvermogen van deze of gene, wordt enkel aan dit rekenvermogen aandacht besteed, en krijgen andere kwaliteiten minder kans om voor het voetlicht te komen. Hierdoor blijven capaciteiten onderontwikkeld en krijgt een persoon niet altijd de kans om zijn of haar veelzijdigheid aan bewonderenswaardige kanten uit te dragen naar zijn omgeving.
Een situatie waarin deze tendens regelmatig toch wat schrijnend aan het licht komt is in familiesituaties. Dochter één is slim en leert het beste, terwijl dochter twee erg creatief is en hard kan werken. Door constant dezelfde hokjes te hanteren worden dit ook de eigenschappen die telkens worden benadrukt, en is er steeds vooral hier aandacht voor. Ouders zien dochter één toch vooral werken op een positie in het bedrijf waar vooral aanspraak wordt gedaan op haar intellect, en dochter twee in een positie waarin ze vooral haar creativiteit kan gebruiken. Gevolg: dochter één gaat geloven in het feit dat ze toch met name goed is in leren, en dochter twee richt zich vooral op de dingen in haar omgeving waarin ze gebruik kan maken van haar creativiteit. Zonde toch?
Ik vind het belangrijk dat je je bewust wordt van het hokjesdenken in je eigen brein. Door bij jezelf te herkennen wanneer je gemakkelijk snel oordeelt over de mensen om je heen – zowel bij onbekenden als bij vrienden en familie – kun je dit ook makkelijker bijstellen. Kijk eens verder dan de eerste laag, en je zult zien dat de studiebol eigenlijk ook heel veel humor heeft en misschien wel erg houdt van sporten. Op die manier kun je mensen in je omgeving met een meer open houding benaderen, en kunnen anderen jou de eigenschappen tonen die ze in eerste instantie misschien minder snel laten zien.
Lisa Schutte