Afgelopen december plaatst Johan Weerkamp een interessant stuk op LinkedIn over de toegankelijkheid van de geestelijke gezondheidszorg voor boeren en tuinders, en de aandacht voor deze doelgroep vanuit de psychosociale zorg. Hij vertelt over het feit dat boeren en tuinders met hun specifieke problematiek weinig aansluiting lijken te vinden bij de geestelijke gezondheidszorg, en dat hier landelijk weinig aandacht voor is. Omdat dit thema aansluit op onze dagelijkse werkpraktijk, willen wij hier een reactie op geven.
‘In Nederland is ondersteuning bij psychosociale nood in de agrarische sector onderbelicht. In Vlaanderen bijvoorbeeld opereert een zeer actieve instantie “Boeren Op Een Kruispunt” die door de overheid, door banken en belangenorganisaties wordt gefinancierd. In de Verenigde Staten bestaat een stelsel van voorlichting, preventie en hulpverlening aan agrarische families. Nederland blijft achter.’
Wij merken niet zelden dat er een hulpvraag ligt bij deze specifieke doelgroep: de agrarisch ondernemers en hun bedrijfsopvolgers (die meer dan eens ook familie zijn). Met name wanneer het gaat om het spanningsveld tussen enerzijds het werk en anderzijds de familierelaties. Deze dynamiek tussen werk en privé is al jarenlang een belangrijk thema binnen familiebedrijven. De laatste jaren is de omgeving waarin wordt gewerkt in maatschappelijk en economisch opzicht veranderd. De huidige maatschappij vraagt meer en meer dat de boer van zijn erf af komt en betrokkenheid toont bij de omgeving. Er wordt verwacht dat de agrarisch ondernemer van nu een voet zet in veel meer domeinen dan alleen die van het eigen werk en het eigen bedrijf. Het is niet meer voldoende om enkel gericht te zijn op de boerderij.
Deze dynamiek is ook zichtbaar tijdens de vele Spiegelgesprekken die we voeren met aspirant ondernemers. Meer dan eens is dit gesprek opmaat voor intensiever contact met De Boer c.s. in de toekomst. Zodra het overnametraject meer vorm krijgt ontstaat er regelmatig de behoefte aan deskundige begeleiding. Begeleiding op het vlak van vaak gecompliceerde relaties van betrokkenen onderling, waar familie enerzijds collega of werkgever is maar anderzijds ook opa, oma, vader, zoon of dochter. Er bouwt zich bijvoorbeeld vaak spanning op wanneer verschillende generaties vanuit verschillende achtergronden en opvattingen samenwerken.
Daarnaast is er vaak behoefte aan expertise op het gebied van strategie, beleidsontwikkeling of financiële haalbaarheid, en is er deskundig advies nodig bij het ontwikkelen van een nieuwe bedrijfscultuur en het uitwerken van de visie van de opvolger naar een meer operationeel plan. Hierin staat wat ons betreft het streven naar hernieuwde motivatie voor alle betrokkenen en het bieden van een positieve stimulans voor de toekomst, zowel op het bedrijf als ook in de familierelaties, centraal.
‘Hulpverleners en adviseurs die geconfronteerd worden met psychosociale nood in agrarische families zoeken vaak naar een juiste verwijzing. Vaak vinden ze die niet. Is dat omdat in onze doelgroep, vanwege de nuchterheid, de ingebakken zelfredzaamheid en geslotenheid, de drempel altijd hoog is? Of is het omdat de geestelijke gezondheidszorg geen notie heeft van de complexiteit van het agrarische familiebedrijf en daardoor een drempel opwerpt? Of omdat problemen als individuele stoornissen worden gezien en de context niet in beeld is? En: zijn er boerenzonen en –dochters werkzaam in de geestelijke gezondheidszorg die kunnen invoelen wat een boer of tuinder doormaakt als hij zijn bedrijf verliest?’
Hoewel het onbetwistbaar gaat om een specifieke doelgroep, zijn de problemen die zich voordoen binnen de complexiteit van het agrarisch familiebedrijf zeker niet onbekend. Feit is dat er vanuit de sterke oriëntatie op het werk behoefte is aan begeleiding waarbij niet enkel psychologische hulp wordt geboden, maar ook ruimschoots aandacht is voor de context waarbinnen dit alles plaatsvindt. De ondernemer moet het gevoel krijgen dat hij een adviseur tegenover zich heeft die deze context (h)erkent en deze weet te integreren bij de begeleiding. Wij ervaren dat mensen gemakkelijker naar ons toe stappen, begeleiding zoeken, wanneer het voor de ondernemer duidelijk is dat deze kennis in huis is. Dat er niet alleen adviseurs zijn met specifieke kennis van het agrarische bedrijf, maar ook kennis van de geestelijke gezondheidszorg. Het is voor ons – als adviseurs van De Boer c.s. en anderen die zich hiermee bezighouden – essentieel om deze kennis binnen de bestaande netwerken van agrarisch ondernemers (LTO, FrieslandCampina e.d.) blijvend te demonstreren door middel van lezingen, workshops of het geven van trainingen. Aan de ondernemer de taak om zich als professional zichtbaar te maken binnen deze netwerken zodat de genoemde ‘drempel’ zo laag mogelijk blijft.
Hester Mulder MSc, Lisa Schutte MSc